Human Factors aan het spoor

Recent werd mij gevraagd iets te vertellen over de psychologische kant van human factors. De eerste vraag die in mij opkwam is ‘wat betekent dat eigenlijk precies, human factors?’ Al zoekende kwam ik de definitie van de International Ergonomics Association tegen; ergonomie (of human factors) is het vakgebied dat zich bezighoudt met het begrijpen van de interactie tussen de mens en andere elementen van een systeem. Het is de discipline die de theorie, principes, gegevens en methodes toepast om zo te ontwerpen dat het menselijk welzijn en de globale prestatie van het systeem geoptimaliseerd worden.

Human factors en het spoor
Er zijn diverse benaderingen die de rol van human factors bij veiligheid en veilig werken beschrijven. Een centraal begrip bij al deze benaderingen is situational awareness[1].
Met ‘situational awareness’ wordt het dynamische en doorlopende proces van het ontvangen, interpreteren en verwerken van informatie in dynamische omgevingen bedoeld. Bij ongevallen en incidenten spelen beslissingen (of het niet nemen van een beslissing) een belangrijke rol. Aan de basis van beslissen ligt het menselijke informatieverwerkingsproces, een complex proces dat als resultaat situational awareness oplevert.
In artikelen over defensie, zorgverlening en dergelijke wordt hiernaar verwezen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat het grootste deel van incidenten wordt veroorzaakt door human factors. Fouten die gemaakt worden in de operatiekamer komen bijvoorbeeld vaker doordat het chirurgische team verkeerde beslissingen neemt dan door technische missers[2]. In een dynamische omgeving als het spoor speelt situational awareness ook een belangrijke rol.   

Situational awareness gaat dus over het ontvangen, interpreteren en verwerken van informatie. Uiteindelijk komt daar een beslissing uit voort. In een optimale situatie wordt dit proces goed doorlopen en leidt dit tot de beste, meeste verstandige, veiligste en/of handigste beslissing in de gegeven situatie. Het is echter goed voor te stellen dat er vele manieren zijn, waarop dit proces (gedeeltelijk) mis kan lopen. Richard Gasaway, oud-brandweerman en human factors expert, heeft hier onderzoek naar gedaan. Hij heeft meer dan 100 barrières vastgesteld die de situational awareness kunnen verminderen. Op youtube zijn leuke filmpjes te vinden die een beeld geven van hoe het de menselijke informatieverwerking er naast kan zitten. Zoek bijvoorbeeld eens naar ‘Whodunnit’ of ‘The monkey business illusion’.
Dit proces van ontvangen, interpreteren en verwerken van informatie doorlopen we dagelijks vele malen; volgens sommige onderzoekers nemen we gemiddeld 35000 beslissingen per dag[3]! Daarmee wordt het belang van het bevorderen van de situational awareness van medewerkers die in hoog risico situaties werken benadrukt. Door hier aandacht aan te besteden, kan het werk veiliger, effectiever en efficiënter worden uitgevoerd.
Er bestaan diverse programma’s die gericht zijn op het verbeteren van de situational awareness. Vaak ligt de nadruk op technologie-georiënteerde trainingen, maar er bestaan ook programma’s die zich richten op stresstraining en ontspanningstechnieken. Belangrijk daarbij is wel dat uit onderzoek blijkt dat het trainen op standaard scenario’s tot gevolg kan hebben dat een medewerker afwijkende scenario’s minder goed herkent en daar minder effectief op reageert[4]. Dit noemt men trained incapacity. Over het geheel genomen zijn er een aantal aandachtspunten die van belang lijken bij het omgaan met de invloed van human factors. Belangrijk daarbij is dat deze factoren proactief worden meegenomen in het beleid binnen de organisatie. Het gaat daarbij om elementen als leiderschap, het creëren van een veilige sfeer/een veilig klimaat en bewustzijn van eigen beperkingen en die van anderen. Verder is het goed om ervan uit te gaan dat er fouten gemaakt zullen worden. De menselijke component kan nooit helemaal uitgeschakeld worden en mensen maken nu eenmaal fouten, hoe gemotiveerd ze ook zijn om het goed te doen. Zelfs met de inzet van procedures, protocollen en training kun je niet alles voorkomen. De vraag is dan: hoe ga je hier als organisatie mee om?

Tot slot: de psychologie is geen harde wetenschap. De psychologische kant van human factors ook niet. Wel is in de afgelopen tientallen jaren de hoeveelheid gedegen wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de psychologie sterk toegenomen. Er is echter ook veel dat nog open staat of onvoldoende in beeld is. Ook wat betreft human factors die een rol spelen bij spoorwegveiligheid geldt dit. Er kunnen geen garanties gegeven worden. We kunnen hoogstens zo zorgvuldig mogelijk werken en risico’s zoveel mogelijk uitsluiten. Bij PKG Bedrijfspsychologen proberen wij daar een bijdrage aan te leveren door het zorgvuldig uitvoeren van keuringen voor spoorwegveiligheidstaken. Wij besteden bijvoorbeeld extra aandacht aan onderwerpen als omgaan met stressvolle situaties en kwaliteit van slaap. Maar natuurlijk ook door de begeleidingstrajecten die wij bieden, de slaapcoaching en de trainingen omtrent opvang na calamiteiten. Want een fitte, vitale medewerker kan veiliger werken dan iemand die uitgeblust, overwerkt of getraumatiseerd is.

Mocht je meer informatie willen over dit onderwerp, bijvoorbeeld in de vorm van een workshop, dan kun je contact met ons opnemen via 0343-528500 of info@pkgpsy.com.

 

[1] Boer, P.C., Richardson, R., & Kramer, E.H. (2007). Het belang van ‘Human factors’ en veiligheid voor de defensie-organisatie (1). Militaire spectator, 176 (3), 121-128.

[2] Graafland, M & Schijven, M.P. (2015). Situational awareness. Je gaat het pas zien als je het doorhebt. Nederlands tijdschrift geneeskunde, 159.

[3] 35.000 beslissingen per dag: artificial intelligence biedt uitkomst. Huawei onderzoek toont de potentie van artificial intelligence bij het maken van beslissingen - Emerce

[4] Boer, P.C., Richardson, R., & Kramer, E.H. (2007). Het belang van ‘Human factors’ en veiligheid voor de defensie-organisatie (2). Militaire spectator, 176 (4), 167-175.

Top